კანის წარმონაქმნები

ხალი (ნევუსი) ნევუსური უჯრედებისგან წარმოქმნილი კანის კეთილთვისებიანი წარმონაქმნია, რომელიც ყველა ასაკის ადამიანში გვხვდება. თანდაყოლილ ხალზე ვსაუბრობთ, თუ იგი ვლინდება დაბადებისთანავე ან ადრეულ ნეონატალურ პერიოდში. შეძენილი ხალების წარმოქმნა იწყება ბავშვთა ასაკში, გავრცელებისა და განვითარების პიკს კი პუბერტატულ ასაკში აღწევს. ხალების რაოდენობა გარკვეულ კავშირშია გენეტიკურ წინასწარგანწყობასთან, თუმცა მათ წარმოქმნასა და ზომაში ზრდაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მზის სხივები. სწორედ ამიტომაც ხალების დიდი ნაწილი წარმოიქმნება კანის მზესთან უშუალო კონტაქტის უბნებში. ხალების შეფერილობა და ფორმა განსხვავებულია და დამოკიდებულია კანის შრეებში პიგმენტების ჩალაგების სიღრმესა და რაოდენობაზე. მნიშვნელოვან დაკვირვებას საჭიროებს მოგვიანებით ( 30 წლის შემდეგ) წარმოქმნილი ხალები, რომლებიც გაჩნდა მზისგან დაფარულ კანის უბნებზე, ასევე დიდი ზომის თანდაყოლილი ნევუსები.

დერმატოლოგთან ვიზიტი აუცილებელია წარმონაქმნის გარეგანი ცვლილებებისა (არასწორი კიდეები, არაერთგვაროვანი შეფერილობა, სხვადასხვაფერის პიგმენტები წარმონაქმნში) და სუბიექტური ჩივილების (წვა, ტკივილი, ქავილი) გაჩენისთანავე. მეტად საყურადღებოა ხალის დაზიანება, დამწვრობა და დაწყლულებაც. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ნებისმიერი ადამიანისთვის ნევუსის გარეგნული ცვლილებების შემჩნევა საწყის ეტაპზე მარტივი არ არის. დღეს უკვე არსებობს ციფრული დერმატოსკოპული გამოკვლევა, რომელიც საშუალებას იძლევა ადრეულ ეტაპზე გამოვავლინოთ ხალში მიმდინარე ნებისმიერი ცვლილება, შევაფასოთ თუ რამდენად უსაფრთხოა ეს პროცესი ჯანმრთელობისთვის და ავირჩიოთ დაკვირვების ან დროული მოცილების ტაქტიკა.

თავის თმიანი არის მიკოზი ბავშვთა ასაკში გავრცელებული ინფექციაა. ეს დაავადება განსაკუთრებით საყურადღებოა იმ თვალსაზრისით, რომ ხშირად დიაგნოსტიკური შეცდომების საფუძველია. კლინიკური მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე თავის თმიანი არის მიკოზი შესაძლოა როგორც ბაქტერიული ინფექციის (ფურუნკულის, კარბუნკული), ისე ბუდობრივი ალოპეციის, თავის თმიანი არის ფსორიაზის, აზბესტისებური ლიქენის, სებორეული დერმატიტის იმიტატორად მოგვევლინოს. თუ გაწუხებთ თავის თმიან არეში ერთი ან რამდენიმე შემოფარგლული, ანთებითი, მტკივნეული  უბანი, ზედაპირზე მრავლობითი პუსტულებით, რომელშიც თმის ღერები ადვილად ძვრება და ალოპეციის კერა ყალიბდება (მისი გამოსავალი შესაძლოა იყოს ნაწიბუროვანი ალოპეცია) ან ერთი ან რამდენიმე ნაკლებად ანთებითი ქერცლით დაფარული უბანი, კერაში გადამტვრეული თმის ღერებით, ნუ დაგვავიწყდებათ  თავის თმიანი არის მიკოზის არსებობა.  ამ შემთხვევაში აუცილებელია ექიმთან ვიზიტი, კონკრეტული გამომწვევის იდენტიფიცირება და სრულყოფილი მკურნალობის ჩატარება. დაავადება გადამდებია და გასათვალისწინებელია არამხოლოდ კონკრეტული პაციენტის გართულებების პრევენცია, არამედ კონტაქტში მყოფი პირების დაცვის უზრუნველყოფაც. საქართველოში ეს დაავადება თავისებური ეპიდემიოლოგიური და კლინიკური მახასიათებლებით ხასიათდება. ჩემი მრავალწლიანი კვლევის შედეგები ასახულია  სადისერტაციო ნაშრომში: ,,თავის თმიანი არის მიკოზების კლინიკურ-ეპიდემიოლოგიური ანალიზი.“

                                                                                                               ხათუნა კუდავა

                                                                                                          ექიმი დერმატოლოგი

                                                                                            მედიცინის აკადემიური დოქტორი

                                                                                                                ასოც. პროფესორი

დერმატოსკოპია კანის წარმონაქმნების დიაგნოსტიკაში პირველი ეტაპია. ეს უახლესი მეთოდი საშუალებას იძლევა შეფასდეს როგორც პიგმენტური, ისე არაპიგმენტური წარმონაქმნის მდგომარეობა. სპეციფიური სტრუქტურის განსაზღვრა, ზომის, საზღვრების, პიგმენტური ჩანართების ფერისა და განაწილების ვიზუალიზაცია, განსხვავებული სისხლძარღვოვანი ელემენტების გამოვლენა დიაგნოზის დასმის მნიშვნელოვანი კომპონენტებია. წარმონაქმნის ავთვისებიანობის გამოსავლენად შექმნილი სისტემები მახასიათებლების ციფრობრივი დამუშავების მეშვეობით საშუალებას იძლევა განისაზღვროს კონკრეტული წარმონაქმნი უსაფრთხოა, საჭიროებს კონტროლსა და დაკვირვებას თუ აუცილებელია მისი მოცილება. ABCD, 7-POINT CHECK-LIST, MOLE EXPERT MICRO მონაცემების გათვალისწინებით იგეგმება მომდევნო ეტაპები. ციფრული დერმატოსკოპი საშუალებას იძლევა შევინახოთ სრული ინფორმაცია წარმონაქმნის არსებული მდგომარეობის შესახებ და შევაფასოთ ცვლილებები დროში. დინამიკაში დაკვირვების შემთხვევაში კონტროლის ვადები ირჩევა ინდივიდუალურად. საჭიროების მიხედვით იგეგმება ციტოლოგიური და პათომორფოლოგიური კვლევები. დერმატოსკოპია ინფორმაციულია ხალების, მელანომების, ბაზალურუჯრედოვანი კარცინომების, აქტინური კერატოზების, სებორეული კერატომების, ჰემანგიომების, ანგიოკერატომების, პიოგენური გრანულომის, ფიბრომების, დერმატოფიბრომების, ვირუსული მეჭეჭების, კონტაგიოზური მოლუსკების სადიაგნოსტიკოდ. ეს არაინვაზიური და ხელმისაწვდომი გამოკვლევა წარმოადგენს სკრინინგ – მეთოდს კანის წარმონაქმნების დიაგნოსტიკაში.

                                                                                                                ხათუნა კუდავა

                                                                                                          ექიმი დერმატოლოგი

                                                                                            მედიცინის აკადემიური დოქტორი

                                                                                                                ასოც. პროფესორი

ფრჩხილების ფსორიაზული დაზიანება ვლინდება ძირითადად კანის დაზიანებასთან ერთად დაავადებულთა 10-80%. დაახლოებით 5%-ში ის შეიძლება გამოვლინდეს დამოუკიდებლად.  ფსორიაზული ართრიტით დაავადებულებში ფსორიაზული ონიქოდისტროფია ვლინდება 70-80%-ში.

ფსორიაზული ონიქოდისტროფიის ძირითადი მახასიათებლები:

უფრო ხშირად ზიანდება ხელის მტევნების ფრჩხილები. ფრჩხილის ფირფიტის ჰისტოპათოლოგიური გამოკვლევით არ ვლინდება სოკოს მიცელიუმებისა და სპორების არსებობა, იკვეთება ფრჩხილის საწოლის ჰიპერპლაზია და ჰიპერგრანულოზი. მიკროსკოპული და კულტურალური გამოკვლევა სოკოზე ნეგატიურია. დიაგნოსტირების ძირითადი მეთოდია ონიქოსკოპია.

ფსორიაზული ონიქოდისტროფიის ძირითადი კლინიკური გამოვლინებანი:

წერტილოვანი ჩანაჭდევები

ბოს ხაზები

ჰიპერკერატოზი

ონიქოლიზისი

ლეიკონიქია

ზეთოვანი წვეთის ფენომენი

ფრჩხილების დაზიანება შესაძლოა უკავშირდებოდეს მავნე ჩვევას. კვნეტისა და ხახუნის მავნე ჩვევა ზოგჯერ იწვევს ფრჩხილის ფირფიტის შუა ნაწილში სიგრძივი ღარის გაჩენას, რომელიც წარმოადგენს  ჰორიზონტალური ნაპრალებით შექმნილ ზოლისებრ დაზიანებას. მუდმივ ტრავმას თან სდევს ფრჩხილის მატრიცის დაზიანება და ზრდის დარღვევა.

ტელოგენური თმის ცვენა წარმოადგენს თმის დიფუზურ ცვენას, რომლის დროსაც არ აღინიშნება ნაწიბურის არსებობა და თავის თმიანი არის ანთებითი პროცესები. ის ხშირად იწყება სტრესიდან რამდენიმე თვეში უეცრად. ტელოგენური თმის ცვენის ხელშემწყობი ფაქტორები შეიძლება იყოს მშობიარობა, მკაცრი დიეტა, მძიმე, ცხელებით მიმდინარე დაავადებები, ოპერაციული ჩარევები და სხვა. მდგომარეობის შესაფასებლად მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა კომპიუტერული დიაგნოსტიკა ტრიქოსკანის მეშვეობით. ამ მეთოდით ხდება სრულფასოვანი ვიზუალიზაცია და  ტრიქოგრამის მაჩვენებლების განსაზღვრა (თმის ღერის სიხშირე, ანაგენის და ტელოგენის პროცენტული თანაფარდობა, თმის ღერის საშუალო სიგრძე, ღინღლოვანი და ტერმინალური თმის ღერების რაოდენობრივი და პროცენტული მაჩვენებლების თანაფარდობა). გამოკვლევის შემდეგ იგეგმება საჭირო მკურნალობის კურსი.

ფრჩხილის სოკოვანი დაავადება (ონიქომიკოზი) ფრჩხილის ინფექციური დაზიანებაა, რომელსაც იწვევს  სხვადასხვა სახეობის სოკო, ხშირად Trichopyton rubrum, Trichopyton mentagrophytes და Candida albicans.

ეს პათოლოგია ხშირად ასოცირდება ტერფის დერმატომიკოზთან  და უპირატესად აზიანებს ტერფის ფრჩხილებს, თუმცა არაიშვიათია ხელის მტევნის ფრჩხილების დაზიანებაც. ონიქომიკოზის განვითარების მნიშვნელოვანი ხელშემწყობი ფაქტორია ფრჩხილების ტრავმული დაზიანება.

დაავადების დიაგნოსტირება ხდება ლაბორატორიულად. ონიქომიკოზის დროს ფრჩხილის ფირფიტასა და ჰიპონიხიუმში ვლინდება სოკოს სპორები და მიცელიუმები. პირველ ეტაპზე ტარდება ფრჩხილის ფირფიტიდან აღებული მასალის მიკროსკოპული გამოკვლევა სოკოს მიცელიუმებისა და სპორების აღმოსაჩენად. მეორე ეტაპზე ტარდება კულტურალური კვლევა, რომლითაც ხდება სოკოს სახეობრივი იდენტიფიცირება.

ონიქომიკოზის თანდართული ტერფის სოკოვანი ინფექცია გამოვლინდება ამ არეში კანის შემოფარგლული, მოვარდისფრო აქერცლილი უბნებით. თითებშუა ნაოჭების ცენტრში ხშირია ნაპრალების განვითარება.

ფრჩხილების კანდიდოზური ინფექციით ხშირად ავადდებიან დიასახლისები. არჩევითად ზიანდება ხელის მტევნების მესამე და მეოთხე თითების ფრჩხილები, რასაც თან ახლავს ფრჩხილის მორგვების შეშუპება. კანდიდოზური ონიქომიკოზის ასეთ დაზიანებას ხშირად თან ახლავს მუქი წითელი ფერის ეროზიული უბნის გაჩენა ამავე  თითებშორის ნაოჭში.

ონიქომიკოზის კლინიკური ფორმები:

დისტალური სუბუნგუალური ონიქომიკოზი ფრჩხილის სოკოვანი დაავადების მეტად გავრცელებული ფორმაა, რომლის დროსაც ფრჩხილის დისტალური ნაწილი იცვლის როგორც შეფერილობას, ასევე სტრუქტურას. ფრჩხილის ფირფიტა ხდება მოყვითალო ან თეთრი გაუმჭვირვალე, გასქელებული, ფშვნადი.

პროქსიმალური სუბუნგუალური ონიქომიკოზი ხშირია პაციენტებში, რომელთაც აქვთ იმუნური სისტემის პრობლემები. პროცესი იწყება კუტიკულას არეში და თანდათან ვრცელდება ფრჩხილის ფირფიტაზე. ამ ფორმის ონიქომიკოზის ხშირი გამომწვევებია: Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes.

თეთრი ზერელე ონიქომიკოზი უპირატესად აზიანებს ტერფის ფრჩხილებს.  ყველაზე ხშირი გამომწვევია Trichophyton mentagrophytes. ონიქომიკოზის ეს ფორმა ხასიათდება ფრჩხილის ფირფიტის ზედაპირული ინვაზიით, რაც გამოიხატება ზერელე აქერცვლაში.

ენდონიქსი ონიქომიკოზის ფორმაა, რომლის დროსაც ვლინდება რძისფერი, გაუფერულებული უბანი ფრჩხილში ფირფიტის ზედაპირის ცვლილების გარეშე. მისი ხშირი გამომწვევებია: Trichophyton violaceum, Trichophyton soudanense, Trichophyton tonsurans. ონიქომიკოზის ეს ფორმა ზოგჯერ ვლინდება როგორც თავის თმიანი არის მიკოზის თანმხლები პათოლოგია.

ონიქომიკოზი ასევე შეიძლება გამოვლინდეს სოკოვანი მელანონიქიის, შერეული ფორმის დაზიანების ან  ტოტალური დისტროფიის სახით.

ფრჩხილის სოკოვანი დაავადების მკურნალობა ეფექტიანია კომპლექსური მკურნალობის შედეგად. ონიქომიკოზის მკურნალობა მოიცავს როგორც ანტიმიკოზურ პერორალურ პრეპარატებს, ისე ფრჩხილების ადგილობრივი დამუშავებისა  და სადეზინფექციო პროცედურებს.

ფრჩხილის ფირფიტაში პიგმენტური ლაქების გაჩენას მრავალი მიზეზი აქვს. ხაზოვანი მელანონიქია ხშირად კეთილთვისებიანი პიგმენტური ფრჩხილქვეშა ნევუსის გამოვლინებაა, თუმცა არ უნდა გამოგვრჩეს ავთვისებიანი მელანომის განვითარების შესაძლებლობაც. მელანომის წარმოქმნა შესაძლებელია როგორც ფრჩხილქვეშა არეში, ისე ფრჩხილის ირგვლივ. ფრჩხილქვეშა მელანომის შემთხვევაში ფრჩხილის ფირფიტაში განვითარებული მელანონიქია თანდათან ფართოვდება, თან ერთვის ფრჩხილის სტრუქტურის ცვლილება (ხშირად ფირფიტის დაშლა) და მოყავისფრო-შავი პიგმენტური ლაქების გაჩენა ფრჩხილის მორგვის არეში – გეტჩინსონის ნიშანი. ზოგჯერ ხაზოვანი პიგმენტური ჩანართები ვლინდება არა მხოლოდ ერთ, არამედ რამდენიმე ფრჩხილზე. ასეთი პათოლოგია ხშირად უკავშირდება გარკვეული რიგის პრეპარატების მიღებას, ზოგჯერ კი მისი მიზეზი უცნობია.

ბუდობრივი ალოპეცია აუტოიმუნური დაავადებაა, რომელიც ხასიათდება კონკრეტულ შემოფარგლულ უბანზე თმის დაცვენით. დაავადება ხშირად იწყება უეცრად ერთი ან რამდენიმე, მომრგვალო ან ოვალური ფორმის, არანაწიბუროვანი თმაგაცვენილი კერის წარმოქმნით.  შესაძლოა გამოვლინდეს თმის ცვენა მთელს თავის თმიან არეზე (ტოტალური ალოპეცია) ან აღინიშნოს თმის დაცვენა მთელს სხეულზე (უნივერსალური ალოპეცია). ბუდობრივი ალოპეციისთვის კანის ანთებითი ცვლილებები დამახასიათებელი არ არის. თუ ვლინდება შემოფარგლული ანთებითი კერა, რომლის ზედაპირზეც აღინიშნება აქერცვლა და გადამტვრეული თმის ღერები ან  კანის მკვეთრად ინფილტრირებული უბანი, რომელშიც თმის ღერები ადვილად ძვრება, აუცილებელია გამოირიცხოს თავის თმიანი არის სოკოვანი დაავადებები.